Zoet & zout op Texel
In de strijd tegen droogte en verzilting komen Texelse ondernemers met innovatieve ideeën. Neerslag opslaan in een ondergrondse zoetwaterbel die drijft op zout grondwater? Aardappelen en tomaten verbouwen in een zilte smaaktuin? Agrariërs Arnold Langeveld en Marc van Rijsselberghe onderzoeken én perfectioneren het.
ZOET
Velden vol dorre, slaphangende bladeren die uitgestrekt op de grond liggen. Het is een beeld waar akkerbouwer Arnold Langeveld niet meer van opkijkt. “Slapende bieten, noemen wij ze.” Dat veel van zijn suikerbieten voor het derde jaar op rij geel en onvolgroeid zijn, heeft te maken met de lange periodes van droogte en het Texelse verbod op beregening van gewassen. Zoet water is namelijk schaars op de Waddeneilanden. “Als de een z’n sproeier aanzet, dan heeft de ander niks meer.”
Om aan zoet water te komen, is Texel volledig afhankelijk van neerslag en de drinkwaterleiding van het vaste land. Rivieren of kanalen die zoet water aanvoeren zijn er niet. De omringende zee maakt dat ook het grondwater zout is. “Wij hebben ermee leren leven”, zegt de agrariër. “Zo gaan wij anders om met onze grond. Om de bodemstructuur en het bodemleven intact te houden, bewerken wij de grond maar oppervlakkig. Ook zaaien en planten wij vaak later in het jaar dan onze collega’s van het vaste land.” Ondanks deze aanpassingen blijft de opbrengst soms zomaar 30% achter.
Zoetwaterbel
En dat terwijl er eigenlijk genoeg neerslag valt om de landbouw het hele jaar van zoet water te voorzien. Alleen regent het voornamelijk in de winter, wanneer het water niet nodig is. “Het is toch te gek voor woorden dat we dit overschot, zo’n 44 miljoen kuub aan zoet water, elk jaar weer de Waddenzee inpompen”, aldus Langeveld. Daarvan hebben de landbouwers ‘maar’ 15% nodig. Klein probleem: die 6 tot 7 miljoen kuub kunnen ze nu nog nergens opslaan.
Maar daar heeft Langeveld samen met Acacia Institute en Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) Noord Texel – waar hij voorzitter van is – een oplossing voor bedacht.
Voor het project ‘Zoete Toekomst’ testen ze de komende 3 jaar of de Texelse boeren voortaan regenwater in de grond kunnen opslaan. Eind oktober zijn de initiatiefnemers officieel gestart op 2 testlocaties van 50 tot 100 hectare. De regendruppels komen via drainagebuizen en een verzamelleiding in diepgelegen grondwater terecht. Zo ontstaat een zoetwaterbel die drijft op het zoute grondwater. Zodra de droge periode is aangebroken, wordt het water omhoog gepompt en via de drain weer teruggegeven aan de droge bovengrond. Die werkt als een spons en geeft het water vervolgens aan de wortels van de gewassen.
Nieuwe kansen
Zo ver is het echter nog niet. De testlocaties zitten nog in de ontwerpfase. In het voorjaar worden de eerste percelen aangelegd, zo verwacht de akkerbouwer. Vervolgens moet er genoeg regen vallen, zodat er een zoetwaterbel ontstaat. “Wil je echt wat zien, dan zijn we wel weer een jaar verder.” Aan het project werken 6 bedrijven mee. Zeker in het begin moeten zij onderling afspreken wie als eerste toegang krijgt tot het water. “Dat doen we op een volwassen manier. In eerste instantie gaat het water naar bijvoorbeeld aardappelen en bloembollen, want die leveren een beter saldo op dan bijvoorbeeld graan.”
Uiteindelijk kan een derde tot de helft van de ongeveer 120 bedrijven op Texel baat hebben bij het project, zo schat Langeveld in. “Dit is heel innovatief. En het is niet alleen interessant voor de rest van Nederland, maar ook voor de rest van de wereld.” Op verzoek haalt hij zo een foto tevoorschijn van een stel Egyptenaren die zijn komen kijken. Maar de eerste prioriteit ligt dichter bij huis. “Als het slaagt, komen er nieuwe kansen voor de agrarische sector. Zo kunnen we de gewaskwaliteit verbeteren en makkelijker fijnzadige gewassen verbouwen, denk aan witlof of wortelen. Ook biedt het kansen voor nieuwe gewassen.” En Langeveld filosofeert nog verder: “Wie weet is deze techniek ook geschikt om verdroogde natuur te vernatten. Daar zullen veel planten en de weidevogels blij mee zijn.”
De provincie Noord-Holland draagt bij aan de kosten van het project, samen met de gemeente Texel, hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, enkele Texelse bedrijven en de deelnemende agrariërs. Het Waddenfonds neemt de helft van de benodigde € 1,8 miljoen voor zijn rekening. In 2012 startte de provincie al een kleinschalige proef met een bovengrondse zoetwaterberging bij een bollenteler op Texel. Ook aan dat project Spaarwater heeft de provincie een financiële bijdrage geleverd. Daar werden spaarwatermaatregelen onderzocht, zoals een eigen watervoorziening, zuinig omgaan met zoet water en anti-verziltingsdrainage.
ZOUT
Meer dan 300 verschillende soorten aardappels heeft agrariër Marc van Rijsselberghe al getest op zijn landbouwgrond op Texel. Hij experimenteert daar al jaren met het verbouwen van zilte en zouttolerante landbouwproducten. In zijn ‘zilte smaaktuin’ is bijna elke plant of wortel eetbaar. De grond is misschien zout, maar dat wil niet zeggen dat de smaak van zijn producten ook zout is. Tomaten produceren ter compensatie van de zoute grond meer zoetstoffen, en smaken daardoor zelfs beter.
Wereldwijd verzilt veel landbouwgrond steeds verder. Dat is nadelig, want planten kunnen niet goed tegen zout. Dit project ‘Salfar’ biedt een oplossing. Dankzij financiële steun van de provincies Noord-Holland en Groningen en de Europese Unie kan Van Rijsselberghe veel kennis opdoen van zouttolerante groenterassen. Gedeputeerde Ilse Zaal (Landbouw) nam de boot naar Texel om te kijken én te proeven.