Het eeuwige leven van bouwmaterialen
Noord-Holland werkt aan een circulaire economie. Dat betekent dat er in 2050 geen afval meer is en dat grondstoffen steeds opnieuw worden gebruikt. De grootste winst valt te boeken in de bouwsector. Die verbruikt namelijk 50% van alle grondstoffen. De oplossing: circulair bouwen. Maar wat is dat eigenlijk? 8 vragen en antwoorden geven inzicht.
1. Wat is circulair bouwen?
Circulair bouwen is bouwen zonder afval. Dit betekent dat er wordt gebouwd met gebruikte of duurzame materialen die bij de sloop weer kunnen worden hergebruikt. Producten en materialen eindigen dan niet meer op de afvalberg of in de verbrandingsoven, maar blijven in gebruik of worden verwerkt tot ‘vers’ materiaal. Van sloophout kunnen bijvoorbeeld prima platen worden gemaakt.
De voordelen van dit eeuwige leven van materialen zijn groot. Zo worden veel minder grondstoffen verbruikt. En door materialen te recyclen in plaats van weg te gooien hoeven geen nieuwe te worden gemaakt. Daardoor nemen het energieverbruik en de schadelijke uitstoot in de lucht, water en bodem af en kan de natuur herstellen.
2. Wordt er in Noord-Holland al circulair gebouwd?
Ja. Van het zuiden (Haarlem, Amsterdam) tot het noorden van de provincie (Alkmaar, De Kop) lopen circulaire bouwprojecten. M’DAM in Monnickendam is zelfs al een tijdje klaar: 62 appartementen in een compleet circulair houten woongebouw. Hiermee had de gemeente Waterland een regionale primeur. In Heerhugowaard wordt een groot circulair houtbouwproject van aannemer en ontwikkelaar De Nijs gebouwd. Hierin komen 5 woontorens met appartementen. Er staan modelappartementen op de locatie waar mensen dit kunnen ervaren (foto's).
Bajeskwartier in Amsterdam is een mooi voorbeeld van een circulair gebied. De nieuwbouwwijk werd onder meer gebouwd met oud beton van de gesloopte Bijlmerbajes. Van houten trapleuningen en pergola's uit de gevangenis zijn designmeubelen gemaakt. En de oude celdeuren doen dienst als brugleuningen in de buurt.
3. Wat is belangrijk voor inwoners die circulair willen gaan wonen, bouwen of verbouwen?
Dat zogeheten biobased materialen (bijvoorbeeld bamboe, riet en hennep) en secundaire bouwmaterialen een sleutelrol gaan spelen. Het laatstgenoemde is materiaal uit sloopprojecten dat kan worden hergebruikt. Denk aan stalen balken, platen, hout of plafond- en wandsystemen. Kortom: slopen is het nieuwe oogsten en tweedehands wordt de norm. Dat is volgens experts in de toekomst ook zichtbaar in het straatbeeld.
Als inwoner kun je dan bijvoorbeeld terecht bij bouwmarkten met alleen tweedehands materialen. Voor zelfbouwers wordt het normaal om vóór de ‘geboorte’ van de woning al na te denken over het levenseinde van het huis. Woningen moeten zo worden ontworpen dat je ze simpel uit elkaar kunt halen en hergebruiken.
4. Circulair bouwen begint dus bij het einde?
Klopt. Architect Thomas Rau zette die benadering op de kaart. Hij bedacht het Madaster, het Kadaster voor materialen. Door ieder gebouw een materialenpaspoort te geven wordt hergebruik eenvoudiger. Rau ziet een gebouw als een tijdelijk materiaaldepot en zei in dit NPO Radio 1-interview dat “we moeten veranderen van een roofbouwmaatschappij in een oogstmaatschappij. Alles wat wij creëren heeft een tijdelijk karakter. Dat betekent dat we de tijdelijkheid moeten ‘voordenken’. Oftewel: we moeten vooraf bedenken hoe we alles moeten ontwerpen.
Zodat wanneer een gebouw aan het einde komt je die materialen er weer uit kan halen. Want met diezelfde materialen moeten we nieuwe dingen maken.” In lijn met de visie van Rau is Gebouwenmarktplaats een mooi initiatief. Dit platform toont welke gebouwen gesloopt worden en jaagt hergebruik van grote bouwdelen uit die panden aan. Door ontwikkelaars, architecten en circulaire slopers te motiveren om vroeg samen op te trekken maakt Gebouwenmarktplaats nieuwbouw mogelijk op basis van bestaand vastgoed.
5. Hoe werkt circulair slopen eigenlijk?
Stap 1 is een uitgebreide inventarisatie maken van alle materialen en grondstoffen die te oogsten zijn in een pand. Daarna moet er een plan komen om alle bouwmaterialen te demonteren, sorteren en af te voeren. Omdat hergebruik het doel is van circulair slopen, moet dat zorgvuldig en voorzichtig gebeuren. Daarom duurt het langer dan ‘gewoon’ slopen. In de praktijk betekent het dat er meer handmatig gesloopt wordt en minder met machines. Overigens kan al veel circulaire winst worden behaald door een pand te laten staan en te renoveren.
Dat scheelt beton, en dus veel CO₂-uitstoot. Ook kunnen materialen dan bijvoorbeeld ter plekke worden opgeslagen en later weer worden geïnstalleerd. Dit gebeurde tijdens de renovatiesloop van het oude FIOD-gebouw in Haarlem waarin nu Rijkswaterstaat zit. Airco's, systeemwanden, deuren, archiefkasten en een grote gaarkeuken werden opgeslagen in de parkeerkelder en daarna teruggeplaatst.
6. Nog meer voorbeelden?
Jazeker. In Noord-Holland zijn zowel bedrijven als inwoners enthousiast bezig met circulair bouwen. Om met laatstgenoemden te beginnen: De Warren op Amsterdam IJburg is een succesverhaal. Inwoners richtten hier samen een wooncoöperatie op waarmee ze hun eigen betaalbare en energiepositieve (houten) huurwoningen bouwden. De Warren heeft onder meer energieheipalen waarin een warmte-koudesysteem zit en een groene gevel van gerecyclede meerpalen.
Ondernemers zitten ook niet stil. Zo zet staalbouwbedrijf Vic Obdam zich in voor circulaire staalbouw en bedacht Drystack een LEGO-stapelsysteem voor buitenmuren dat metselen overbodig maakt. Daardoor zijn veel minder grondstoffen nodig en komt weinig CO₂ vrij. De provincie helpt deze ondernemers onder andere binnen het GO!-NH innovatieprogramma.
7. Wat is de rol van de provincie bij circulair bouwen?
Noord-Holland motiveert gemeenten om circulair te bouwen. Daarvoor zetten circulair bouwexpert Roel Tijssens en ketenaanjager circulaire bouw Fanauw Hoppe zich in. Tijssens helpt gemeenten en woningcorporaties om bouwprojecten zo circulair mogelijk voor elkaar te krijgen. Hoppe brengt bedrijven en organisaties bij elkaar om grondstofgebruik te verbeteren. Ook werkte hij aan de Circulaire Deal Secundaire Bouwmaterialen Noord-Holland Noord. Doel: de circulaire bouw in Noord-Holland Noord stimuleren en minder grondstoffen gebruiken.
Dit betekent onder meer dat deelnemers circulair gaan oogsten (waardevolle grondstoffen winnen bij het ontmantelen van een gebouw) en duidelijk maken hoe en hoeveel materiaal circulair is verwerkt. De provincie zet verder in op losmaakbaar, flexibel, industrieel en demontabel bouwen. Ook stelt Noord-Holland € 3 miljoen subsidie beschikbaar om corporaties te stimuleren biobased en secundaire materialen te gebruiken bij het uitbreiden en renoveren van gebouwen.
8. Wat is een belangrijke volgende stap voor circulair bouwen?
“Secundaire materialen weer de keten in krijgen”, zegt circulair bouwexpert Tijssens. “We willen dat alle gebruikte materialen weer optimaal kunnen worden ingezet.” Helaas is er niet genoeg secundair bouwmateriaal om aan de vraag te voldoen. Daarom ligt een gemengd systeem van nieuw natuurlijk en gebruikt materiaal in eerste instantie voor de hand. Tijssens: “Een toiletpot kun je prima hergebruiken, maar niemand wil een tweedehands wc-bril. Dan biedt een gemengd systeem voorlopig uitkomst.”
Prijs kan de omslag naar secundaire en biobased materialen versnellen. Door schaarste worden nieuwe materialen duurder. Daardoor komen gebruikte en biobased materialen meer in beeld als alternatief. “Tweedehands is nu soms nog duurder dan nieuw”, aldus Tijssens. “Het moet makkelijker en goedkoper worden om aan die materialen te komen. Iedereen kijkt onder de streep natuurlijk ook naar de financiën.”
