7 vragen over luchtkwaliteit
De lucht in de regio's IJmond, Haarlemmermeer en Havengebied Amsterdam was vorig jaar schoner dan een jaar eerder. Dit bleek uit de datarapporten luchtkwaliteit 2024 van de GGD Amsterdam in opdracht van de provincie Noord-Holland. Maar wat is schone lucht precies? En hoe wordt de luchtkwaliteit gemeten? &Holland geeft uitleg.
De provincie is niet de enige die het moeilijk vindt helder te communiceren. Veel overheidsinstellingen kampen met moeilijke taal in teksten. Zo deed de Nationale ombudsman in 2017 onderzoek naar MijnOverheid. De belangrijkste conclusie is dat het ministerie van Binnenlandse Zaken de gebruiker meer centraal moet stellen.
1. Wat is schone lucht?
Het eerlijke antwoord is dat er geen heel duidelijke definitie is van schone lucht. Deze omschrijving komt waarschijnlijk het dichtst in de buurt: schone lucht is lucht die voldoet aan de advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Dat zit zo: de WHO heeft op basis van wetenschappelijk onderzoek bepaald hoe schoon lucht zou moeten zijn om negatieve gezondheidseffecten zoveel mogelijk te voorkomen. Anders gezegd: als de luchtkwaliteit voldoet aan de WHO-advieswaarden, is het risico op gezondheidsschade laag. Heel schone lucht komt bijvoorbeeld voor in dunbevolkte delen van Canada en Scandinavië.
2. Hoe belangrijk zijn de WHO-advieswaarden?
Heel belangrijk, omdat de WHO-advieswaarden gebaseerd zijn op wetenschappelijk onderzoek naar de gezondheidseffecten van luchtverontreiniging. Het lastige is dat ze geen juridische status hebben. Het is – zoals het woord advieswaarden al zegt – een advies, geen wet. De WHO maakt namelijk geen wetten; dat doen landen. Nederland houdt zich aan zogeheten grenswaarden voor verschillende vervuilende stoffen in de Europese richtlijnen. Deze gelden voor heel Europa. Als de concentratie vervuilende stoffen hoger is dan de grenswaarde, moeten er volgens de Europese richtlijnen maatregelen worden genomen om de luchtvervuiling terug te dringen. Dat is wettelijk vastgelegd. Nederland kent maatregelen voor onder andere stikstofdioxide en fijnstof. Per 2030 worden de grenswaarden in heel Europa aangescherpt. De grenswaarden helpen ons land om in de toekomst te voldoen aan de WHO-advieswaarden. Ook het Schone Lucht Akkoord (SLA) draagt hieraan bij. In het SLA hebben het Rijk, provincies en gemeenten afgesproken om de gezondheidseffecten van luchtvervuiling door Nederlandse bronnen in 2030 met 50 procent te verminderen ten opzichte van 2016.
3. Hoe gaat het met de luchtkwaliteit in Nederland?
Het gaat de goede kant op. De luchtkwaliteit in Nederland voldoet nog niet aan de WHO-advieswaarden, maar de concentratie vervuilende stoffen in de lucht neemt wel al jarenlang af. De lucht wordt dus steeds schoner. Dat is mooi nieuws. Elke verlaging levert namelijk meteen gezondheidswinst op. Kijk bijvoorbeeld naar fijnstof. Dat is een mengsel van een heleboel verschillende deeltjes van allerlei bronnen. Fijnstof zorgt voor klachten als hoesten, benauwdheid en geïrriteerde ogen en luchtwegen. En bij langdurige blootstelling vergroot het de kans op hart-, vaat- en longziekten en kanker. Met andere woorden: hoe minder fijnstof in de lucht, hoe meer gezondheidswinst. Alhoewel 0,0 luchtverontreiniging onrealistisch is, helpen de WHO-advieswaarden enorm. “Als we daaraan voldoen zijn we een heel eind", zegt Sander Teeuwisse, senior adviseur luchtkwaliteit bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).
4. Hoe kan het dat de buitenlucht de afgelopen tientallen jaren steeds schoner werd?
Onder meer omdat er veel maatregelen zijn genomen op Europees, landelijk, provinciaal en gemeentelijk niveau. “Een echte klapper is het terugdringen van de uitstoot van het wegverkeer", zegt Saskia van der Zee, senior adviseur milieu en gezondheid bij de GGD Amsterdam. “Er kwamen steeds strengere wettelijke eisen aan de uitstoot waar de auto-industrie aan moest voldoen. Dat ging niet zonder slag of stoot, denk aan dieselgate, maar omdat daarop wordt gehandhaafd is de uitstoot sterk gedaald. Vervuilende voertuigen werden dus schoner en de lucht daardoor ook.” De overgangen van kolen naar gas, lang geleden, en van gas naar elektriciteit verbeterden de luchtkwaliteit eveneens flink. Daarnaast kwam er steeds meer kennis over de gezondheidseffecten van langdurige blootstelling. Van der Zee: “Onderzoeken toonden aan dat niet alleen de pieken zoals smog, maar ook jarenlange blootstelling aan relatief lage concentraties schadelijk zijn. Inmiddels is er ook meer kennis over de schadelijkheid van wat voorheen werd gezien als redelijk schone lucht. Daarom moet het nóg schoner.” Volgens Teeuwisse kan de aanpak meerdere doelen dienen. “Maatregelen om de luchtkwaliteit te verbeteren dragen óók positief bij aan klimaatbeleid en het stikstofdossier.”
5. Hoe wordt luchtkwaliteit gemeten en waarom is dat belangrijk?
Luchtkwaliteit in het meetnet wordt gemeten met zeer verfijnde meetapparatuur, die voldoet aan de wettelijke eisen van de EU. Die apparaten staan op veel verschillende plekken in Nederland. Onder meer het RIVM, de GGD’en en een aantal omgevingsdiensten doen metingen die voldoen aan de wettelijke eisen. Hiermee vullen zij het landelijke luchtmeetnet, waarvan het RIVM de grootste beheerder is. Het luchtmeetnet in Noord-Holland bestaat uit 3 regio's met in totaal 13 meetpunten. Daar wordt lucht aangezogen en door een meetapparaat geleid. Hierdoor kan de concentratie van bepaalde stoffen worden gemeten per volume-eenheid. Gassen drukken we uit in microgram of nanogram per kubieke meter. Aantallen deeltjes in aantal per kubieke centimeter. Zo wordt duidelijk hoe hoog of laag bepaalde concentraties van stoffen zijn. Overigens helpen inwoners steeds vaker mee bij het meten van de luchtkwaliteit. Dat doen ze onder andere met sensoren, snuffelfietsen en via het project Hollandse luchten. Het is belangrijk om die metingen te doen. “Omdat we op basis van modelstudies zien dat mensen ziek worden van slechte luchtkwaliteit", zegt Teeuwisse. “Milieueffecten, waaronder luchtkwaliteit, zijn verantwoordelijk voor 4% van de ziektelast in Nederland. Mensen lopen het risico om vroegtijdig te overlijden. Daarom is het belangrijk dat de luchtkwaliteit zo goed mogelijk is.”
Inwoners meten mee
De provincie Noord-Holland investeert in betere luchtkwaliteit en een gezondere leefomgeving voor inwoners en bezoekers. Onder andere het Schone Lucht Akkoord, het luchtmeetnet, de Omgevingswet en het project Hollandse Luchten helpen daarbij.
Bij laatstgenoemde meten inwoners zelf de luchtkwaliteit met betaalbare sensoren. De resultaten worden als open data gepubliceerd. "We kunnen niet langer om burgerwetenschap heen als we de luchtkwaliteit in Noord-Holland echt willen verbeteren”, zegt gedeputeerde Gezonde Leefomgeving Jeroen Olthof. Hij roept op tot nog meer samenwerking tussen inwoners, bedrijven en overheid. “Alleen door met z’n allen aan de slag te gaan, kunnen we zorgen dat inwoners er weer op vertrouwen dat de lucht die zij inademen schoon is. En dat de overheid en bedrijven hun best doen om deze daadwerkelijk te verbeteren.”
In dit bericht op de website van Hollandse Luchten zegt RIVM-onderzoeker Eline Verhoeven dat burgerwetenschap heel belangrijk is voor gezondheid en milieu. “Inwoners stellen de juiste vragen: ‘Waar komen die pieken vandaan? Wat betekent dit voor mijn gezondheid?’ Die input helpt ons om goed advies te geven en daarin echt mee te nemen wat er leeft. Met dat advies maakt de overheid dan beleid’.”
Inwoners, bedrijven en organisaties die willen bijdragen aan schonere lucht in Noord-Holland, kunnen zich melden via Hollandse Luchten. Kijk voor meer feiten en cijfers over de leefomgeving op deze pagina.
6. Wat komt er uit de metingen in Noord-Holland?
Noord-Holland heeft van alle provincies de meeste en grootste contrasten in schone lucht. Zo is de lucht in Wieringerwerf, Den Helder en op Texel heel schoon. Texel en het noordoosten van Nederland behoren zelfs tot de schoonste gebieden van het land. Dat komt door de lage bevolkingsdichtheid van de Kop van Noord-Holland. “Er zijn maar weinig woningen, drukke wegen en industrie", zegt Van der Zee. “En dat heeft direct invloed op de luchtkwaliteit. “Maar als we met zijn allen in De Kop zouden gaan wonen wordt het een ander verhaal. Een beetje zoals nu de realiteit is in het zuiden van de provincie.” Om daar goed zicht te hebben op de luchtkwaliteit meet de provincie in de IJmond, Schiphol en het Amsterdamse havengebied. De bronnen in deze gebieden dragen flink bij aan de lokale luchtkwaliteit. De metingen van de provincie komen bovenop de metingen die het RIVM al doet vanwege de wettelijke verplichting. Ze zijn bedoeld om inwoners te informeren en geven meer inzicht in de blootstelling aan bepaalde stoffen.
7. Hoe groot is de invloed van weersomstandigheden op de luchtkwaliteit?
Groot. Uit welke hoek de wind waait, hoe hard het waait, of het mooi zonnig zomerweer is of dat het hard regent; het heeft allemaal invloed. Zo is zeewind (westenwind) gunstig voor de luchtkwaliteit in Noord-Holland. Omdat er dan schone lucht wordt aangevoerd vanaf zee. Oostenwind is vaak zwakke wind en voert lucht uit Oost-Europa aan. Vanwege de industrie daar is die lucht meestal vervuilder dan de lucht vanaf zee. Ook goed om te weten: kalm, zonnig zomerweer is minder goed voor de luchtkwaliteit. De lucht blijft dan namelijk hangen. Bij regen wordt de lucht ‘schoongewassen’. Zuidwesterstorm met harde regenbuien is dus heel goed voor de luchtkwaliteit, want zo verwaait en verdunt de lucht veel sneller. In de herfst en winter speelt ook de houtstook een grote rol. Die uitstoot draagt bij aan een slechte luchtkwaliteit. Een avond hout stoken in een kachel stoot evenveel fijnstof uit als een autorit van 1000 kilometer. En als het koud is en weinig waait, blijft die houtstookuitstoot in je woonwijk hangen.
Tips voor schonere lucht
- Beperk of vermijd houtstook. Stook niet bij windstil of mistig weer (code rood van de Stookwijzer). En stop 's avonds op tijd met stoken, want dovend vuur geeft lang rook en hindert je buren bij het ventileren.
- Laat de auto staan voor korte ritten en ga vaker met de fiets of het ov. Als je niet elektrisch rijdt, is autorijden namelijk nog steeds heel vervuilend. Zo veroorzaakt een autoritje naar de supermarkt 500 meter van huis relatief gezien ontzettend veel uitstoot en zorgt het voor directe vervuiling van jouw wijk. Meer tips staan op deze pagina.