Pioniers in gezond, lokaal en duurzaam voedsel

Boerderij Bijlsma is een familiebedrijf van de vierde generatie. Het combineert traditionele akkerbouw met duurzame methoden en is gespecialiseerd in het telen van bijzondere oergranen.

Akkerbouwer Pieter Bijlsma vertelt over de rijke geschiedenis van zijn boerderij: “Wij zijn een familiebedrijf dat al sinds 1900 actief is. Waar we eerst traditioneel aardappels, bieten en tarwe teelden, zijn we nu deels overgeschakeld op biologisch gecertificeerde gewassen, zoals oergranen, blauw maanzaad en voederbieten. Daarnaast zijn we bezig met de overdracht aan de vijfde generatie, onze zoon van 25. Hij is opgeleid op de Hogere Agrarische School in Den Bosch en zal uiteindelijk het stokje overnemen.”

Deken over de bodem

De boerderij is 15 jaar geleden gestopt met ploegen en overgestapt op Niet Kerende Grondbewerking (NKG). Een milieuvriendelijke manier van grondbewerking. Bijlsma: “Dit maakt de grond beter bestand tegen extreem weer en wateroverlast. We zorgen dat het land het hele jaar groen is door groenbemesters te zaaien na onze teelt. Die nemen het restant van de stikstof op en liggen de hele winter als een ‘deken over de bodem’. Dat beschermt de bodem tegen de uitspoeling van nutriënten (voedingsstoffen, red) en tegen de invloeden van de winter.”

Het idee voor het telen van oergranen ontstond in 2014. Een bakker van de Slow Food-beweging daagde hen uit om onderscheidende granen te telen voor ambachtelijk brood. Bijlsma: “Toen we eenmaal emmergraan gingen telen, moesten we onze eigen afzet creëren. We zijn zelf de bakkers afgereden en uiteindelijk kwamen we uit bij Molenaar Jos Kors van De Zandhaas in Santpoort. Sinds 2018 verzorgt Jasper Engel van Graanhandel Engel de distributie. Die samenwerking loopt perfect, en het loopt nu heel goed.”

Vaste bakkers

De vaste bakkers maken van de hele, op de molen gemalen korrel zuurdesembrood dat 24 uur rijst. Bijlsma: “Omdat het zo lang rijst, is het beter verteerbaar. Dat maakt het brood gezonder, en daarbij komt dat mensen met glutenintolerantie dit brood vaak wel kunnen eten. Wij leveren het hele jaar door aan onze vaste bakkers. Bovendien nodigen we ieder jaar al onze afnemers uit in het land. Als zij horen hoe het product groeit, kunnen ze dat weer doorvertellen. Zo krijgt het product een echt verhaal.”

De Waarde-Ring bevestigt volgens Bijlsma het belang van hun werk. Maar Boerderij Bijlsma wil zich blijven doorontwikkelen. “Een van onze plannen is om te kijken of er afzet is voor ons biologische blauw maanzaad, dat normaal uit Turkije en China komt”, aldus Bijlsma. “Wij willen de voetafdruk verlagen. Onze granen reizen nu maar 30 kilometer, terwijl de gemiddelde graankorrel 3.000 kilometer aflegt. Daarom zijn lokale producten zo belangrijk. Daarbij is de korte keten extra sterk omdat je elkaar allemaal kent. Zo weet je dat wat je eet met zorg bereid is.”

Met ‘groentelessen’, speciale schoollunches en kooklessen op basisscholen leert TommyTomato kinderen groenterijk te eten. Mede-oprichter Bas Turk legt uit: “We leveren (warme) lunches tot aan het klaslokaal op verschillende scholen. Inmiddels geven we op 360 scholen lessen. 35 scholen hebben zelfs een vaste dag in de week dat we langskomen. Dan vertellen we hoe groenten groeien, wat de superkrachten zijn van bepaalde groenten. We behandelen alles van grond tot kont, of zoals we in de klas vaak zeggen: ‘vandaag gaan we goede poep maken’. Want wie gezond eet, poept gezond.” Veel kinderen eten te weinig groenten, ook is er steeds vaker overgewicht onder kinderen. De lessen van TommyTomato verleiden kinderen om vaker en meer verschillende groenten te eten. Turk: “We leggen ze uit hoe groenten groeien, wat fotosynthese is (het proces waarmee een plant voedsel en zuurstof maakt, red). We hebben ook een soort verticale kas voor in de klas. Omdat die blijft staan, kunnen de kinderen elke dag zien hoe de wortels groeien of de plant zich ontwikkelt.”

Smaken leren

Turk vindt het vreemd dat ouders niet meer doorzetten om hun kinderen groenten te laten eten. “Wanneer een kind zegt ‘ik vind het niet lekker’, dan stoppen we met die dingen eten. Dat is raar. Want als je kind niet kan lezen, dan laat je het toch ook niet stoppen? Of als je kind de tafels lastig vindt, dan laat je het ook extra oefenen. Smaken kun je leren. Kinderen hebben veel sterkere smaakpapillen, dus de smaken zijn veel intenser voor hen. Daar kun je als ouder wel rekening mee houden. Onze richtlijn is dat ouders bepalen wat er gegeten wordt en wanneer. Het kind kiest hoe en hoeveel. Zo leren kinderen ook dat ze honger krijgen als ze niet eten. Een kind kan best een keer tegen wat minder of niet eten, ouders vinden het vaak een lastig idee.”

“Groenten hebben allemaal een eigen specialiteit. Van witte prei krijgt je energie, gele paprika is goed voor je spieren, aubergine ondersteunt je hersenen en pompoen is goed voor je ogen. We koppelen de groenten aan de droom van kinderen. Stel ze willen voetballer worden, dan helpt aubergine bij het spelinzicht en gele paprika voor de spieren. Laatst was er een meisje dat schrijfster wilde worden. Naast aubergine eten om creatieve verhalen te bedenken, wilde ze graag broccoli eten. Want een schrijver snijdt zich weleens aan papier en broccoli is goed voor het herstel. Kinderen op die manier naar groenten te laten kijken, maakt dat ze zelf een groente willen eten in plaats van dat het moet van hun ouders.”

Uitgedroogde appel

De Waarde-Ring geeft volgens Turk aan dat “TommyTomato ertoe doet”. “We kunnen dit alleen samen doen, ‘it takes a village to raise a child’. Scholen, overheid en bedrijven moeten samenwerken hierin. Hoezo is er buitenshuis bijna alleen maar ongezond eten te vinden? Als het lekker en makkelijk moet zijn én goedkoop, zijn vaak alle voedingsstoffen eruit. Of het is ultra-bewerkt. Een appel is na een week uitgedroogd, een Mars niet. Je kent misschien het voorbeeld wel van de McDonald’s-burger die na een jaar nog niet bedorven was. Mensen stoppen dat eten dagelijks in hun mond. Als je op school 1 jaar dit educatieproject draait, heeft dat enorme impact op de toekomst van de kinderen.”

Met de prijs in handen, zijn de dromen nog niet klaar. TommyTomato is in gesprek met een supermarkt om verspakketten en gezonde en groenterijke kant-en-klaarmaaltijden te gaan verkopen. “Het geld dat we daarmee verdienen gaat 100 procent naar de Tommyclub. Een club voor kinderen die geen gezonde maaltijd kunnen betalen. Zij krijgen dan de lunches die wij bereiden. We zijn ook in gesprek met speeltuinen, pretparken, sportverenigingen en een dierentuin om het verhaal van groenten en gezond eten daar te vertellen.”

Met de ambitie om écht gezond eten terug te brengen in bedrijven richtten chef-kok Jonathan Karpathios en zakenpartner Xander Meijer The Farm Kitchen op. Ze werken nauw samen met akkerbouwers Jan Ham en Ben Ham van akkerbouwbedrijf Gebroeders Ham. Zij telen hun gewassen volgens regeneratieve principes (regeneratieve landbouw is een manier van landbouw die voedselproductie combineert met natuurherstel en het voorkomt uitputting van de bodem, red.) De oogst van de broers wordt op de boerderij direct verwerkt in een mobiele keuken, waardoor de voedselkilometers met 98 procent afnemen. Zo kunnen dagelijks gezonde maaltijden worden geserveerd, met als doel om door te groeien naar 3.000 lunches per dag. Deze aanpak leverde hen de Waarde-ring in de categorie Culinaire Verbinders op.

Karpathios vertelt hoe het idee vorm kreeg: “Net voor corona begonnen we. We wilden voedsel maken dat mensen sterker maakt, niet zwakker. Tijdens de coronaperiode hebben we onze aanpak verder aangescherpt, en het was mooi dat ons overschot toen via de Voedselbank toch bij mensen terechtkwam.”

Oogst

De samenwerking van The Farm Kitchen met de Gebroeders Ham uit Nieuw-Vennep vormt de basis van hun korte keten. In plaats van overzees te gaan voor de producten, kan The Farm Kitchen terecht bij deze 2 ervaren boeren. De Gebroeders Ham werken al jaren aan een gezondere bodem via regeneratieve landbouw. Omdat zo’n omslag in het begin risicovol is, geeft The Farm Kitchen ze een afnamegarantie: zij kopen de volledige oogst van een perceel tegen een eerlijke, vooraf afgesproken prijs. Dat geeft Jan en Ben Ham de ruimte om te experimenteren met organische bemesting en een grote variatie aan gewassen. Alles wordt direct op de boerderij gewassen en verwerkt.

Jan Ham ziet hoe snel verandering mogelijk is: “De kennis om zonder kunstmest te telen is er. Wat begint op onze proeftuin, kunnen we steeds meer uitbreiden. En het is prachtig dat steeds meer mensen hier in ons winkeltje langskomen voor verse, onbespoten producten of om via een Pluk Abonnement hun eigen groenten te oogsten.”

Duizenden kilometers

Karpathios werkte eerder 25 jaar als chef in restaurant Vork & Mes in het Haarlemmermeerse Bos. Daarna besloot hij zijn kennis en ervaring in te zetten om bedrijven te helpen met restaurants met een korte keten. “Een normale maaltijd legt duizenden kilometers af voordat die op je bord ligt. Wij wilden laten zien dat het anders kan. Om hun visie verder te verspreiden, namen Karpathios en Meijer 3 jaar geleden De Kookfabriek over. Daar geven ze workshops zodat groepen leren koken met lokale gerechten. “Lokaal en biologisch inkopen is niet moeilijk; je moet het allereerst willen, maar je moet ook de kennis hebben.”

De Waarde-Ring voelt als een belangrijke erkenning, zegt Karpathios: “We kiezen niet voor de makkelijkste weg en het is dan erg fijn als mensen waarderen wat je doet.” Jan Ham hoopt dat de prijs anderen inspireert: “Onze grootste wens is elk jaar milieuvriendelijker te produceren. Ik hoop deze prijs lang doorgaat, want ik ken al veel boerderijen die dit net zo goed verdienen.”