“Als burgemeester hoef je geen supermens te zijn”
Het ambt van burgemeester staat onder druk. In 10 jaar tijd is het aantal sollicitanten per vacature gedaald van gemiddeld 30 naar 18 personen. En dit terwijl het burgermeesterschap misschien wel het mooiste vak is dat er bestaat. Tenminste, als je het zittende burgemeesters vraagt. Wat maakt deze functie dan zo bijzonder? Burgemeester van Alkmaar Anja Schouten en kersverse burgemeester van Heemstede Falgun Binnendijk weten het wel.
Voor Schouten was het een kinderdroom, voor Binnendijk de logische volgende stap. Zij komt uit de wereld van veiligheid en de zorg, hij uit de gemeentepolitiek. Zij is geboren en getogen Alkmaarse, hij komt van buiten de regio. Anja Schouten en Falgun Binnendijk legden verschillende routes af, maar kwamen terecht bij hetzelfde eindstation: burgemeester van een Noord-Hollandse gemeente.
Wanneer wist u: ik word burgemeester?
Schouten: “Op 8 oktober 1981. Op die dag vieren we jaarlijks Alkmaar Ontzet met feesten, optochten en spelen voor kinderen. Samen met mijn buurmeisje won ik een prijs, die we op het Waagplein uitgereikt kregen door burgemeester Roozemond. Die ambtsketen en alles eromheen maakte zoveel indruk op mij, dat ik tegen mijn moeder zei: ‘als ik later groot ben, word ik de burgemeester van Alkmaar.’ 40 jaar later hield ik in de Grote Kerk als nieuwe burgemeester de Ontzetrede.”
Binnendijk: “Dat is bij mij gegroeid. Hiervoor was ik wethouder in de gemeente Castricum. Op een gegeven moment dacht ik bij mijzelf: ‘het is tijd voor een volgende stap.’ Het burgemeestersambt leek mij ontzettend mooi om te bekleden en ik voelde dat ik er klaar voor was.”
Jullie hebben allebei een andere loopbaan achter de rug. Moet je als burgemeester een politieke achtergrond hebben?
Schouten: “Als burgemeester sta je boven de partijen. Ik ben nooit lid geworden van een politieke partij. In mijn loopbaan heb ik wel vaak met burgemeesters samengewerkt. Ik denk dat het vooral uitmaakt welke bagage je meebrengt. Vanuit mijn werk bij de brandweer, politie en in de zorg weet ik bijvoorbeeld veel over het maatschappelijk middenveld en het veiligheidsdomein. Burgemeesters die uit de politiek komen moeten zich in deze onderwerpen vaak inwerken. Ik moest mij in het begin juist laten bijspijkeren hoe het politieke veld in elkaar steekt en mij goed leren uitspreken.”
Binnendijk: “Het is belangrijk dat je sterk in je schoenen staat, jezelf niet snel van de wijs laat brengen en vertrouwt op je eigen moreel kompas. Dat kan je overal ontwikkelen, daarvoor hoef je geen politieke achtergrond te hebben. Ik denk dat zij-instromers juist met vernieuwde inzichten komen en ontzettend verfrissend zijn.”
Wat maakt een goede burgemeester?
Binnendijk: “Ik probeer het ambt zo in te vullen dat het niet om mij gaat. Het gaat erom wat ik kan betekenen voor een ander in mijn rol als burgemeester. Door mijn waardering voor mensen uit te spreken of ergens met aandacht te zijn. Bijvoorbeeld bij huwelijksjubilea of door eten te serveren aan oudere mensen die alleen zijn. Zeker in een wat kleinere gemeente sta je heel dicht bij je inwoners. Daar heb je als burgemeester een oprechte interesse in mensen voor nodig. Dat kan je niet spelen. Ook neem ik altijd een open en lerende houding aan.”
Schouten: “Een burgemeester is ten diepste dienend aan de gemeente en haar gemeenschappen. Je moet dus goed kijken in welke tijd je leeft en wat er nu nodig is. Ik ben bijvoorbeeld in coronatijd begonnen en ben meteen naar ondernemers en het ziekenhuis gegaan om hen een hart onder de riem te steken. Het ambt vraagt ook enorme nieuwsgierigheid. Naar de mensen en ieders verhalen, maar ook naar grote kwesties die spelen. Door de hele dag vragen te stellen vergaar je niet alleen kennis, maar pak je ook meteen die verbindende rol die zo belangrijk is voor een burgemeester.”
Burgemeester Schouten, u bent geboren en getogen Alkmaarder. Burgemeester Binnendijk, u bent niet opgegroeid in uw gemeente Heemstede. Is het nodig om vooraf al een band met de gemeente te hebben?
Schouten: “De manier waarop ik burgemeester ben, kan alleen maar met een heel groot hart voor Alkmaar. Voor de verbinding met het bestuursorgaan is het heel belangrijk dat inwoners en de politiek zien dat je echt iets met de gemeente hebt. Zeker in deze tijd hebben mensen veel behoefte aan nabijheid en kenbaarheid. Daarnaast moet je als burgemeester veel geven en altijd aanstaan. Dat houd je alleen maar vol als je echt houdt van de plek waarvoor je het doet.”
Binnendijk: “Als je een gemeente inrijdt moet je wel direct het idee hebben: ‘ja, dit is het’. Natuurlijk vind ik Heemstede net een stukje mooier dan alle andere gemeenten. Maar bij mijn sollicitatie is niet gevraagd of ik uit de regio kom. Dat hoeft ook niet nodig te zijn. Voor sommige gemeenten is het zelfs prettiger als de burgemeester van verder weg komt, omdat je die onafhankelijke rol van nature makkelijker kan invullen en voor iedereen even toegankelijk bent. Zolang je maar goede ideeën hebt wat je voor de gemeente kan betekenen en de omgeving en mensen goed bij je passen.”
Wat maakt het burgemeestersambt zo mooi?
Binnendijk: “Ik zal het nooit normaal gaan vinden dat mensen mij aanspreken met ‘burgemeester’. Je kan veel voor je inwoners betekenen en tegelijkertijd geeft het je ook veel. De mensen die je leert kennen, de uitdagingen die je het hoofd mag bieden, de bijzondere gebeurtenissen waar je onderdeel van mag zijn. Neem bijvoorbeeld de 4 mei lezing. Dat ik daar mijn gedachten over mag laten gaan en dat ik onze inwoners iets mag meegeven. In zo’n directe verbinding staan met mensen vind ik heel speciaal.”
Schouten: “Bijna alles wat je als burgemeester doet, heeft maatschappelijke waarde. Of het nou een moeilijk vraagstuk is of een mooi feest, een grote gebeurtenis of een kleine ontmoeting; het is altijd meer dan de interactie van dat ene moment. Ik ben de 250e burgemeester van Alkmaar. Aan de ene kant ben ik een voorbijganger, maar als je op iedere burgemeestersperiode inzoomt, dan zie je wat iemand heeft bijgedragen. Daar ben ik heel bewust mee bezig. Als burgemeester kan je ook heel goed allerlei mensen aan tafel krijgen. Elke week kan ik wel een prachtig boeket plukken van alle mooie ontmoetingen. Met die verschillende inzichten bij elkaar creëer je een nieuwe dynamiek en kom je tot nieuwe oplossingen. Vervolgens zet ik leuke Alkmaarders heel graag in het zonnetje. Als ik de gelegenheid krijg, zal ik altijd een Alkmaarder voordragen.”
De burgemeester heeft niet alleen een ceremoniële rol bij jubilea en bijzondere verjaardagen. U bent ook voorzitter van de gemeenteraad en het college van burgemeesters en wethouders, verantwoordelijk voor openbare orde en veiligheid en boegbeeld in tijden van crisis. Hoe balanceert u die 2 rollen?
Schouten: “Het is constant balanceren tussen de burgemeester- en burgermoederrol. Burgemeester staat voor de handhavende, strenge, wetgevende en formele kant van het ambt. Je moet weten hoe de wet in elkaar zit en wat je mandaten zijn om een onveilige situatie te stoppen of iemand te beschermen. Hierin zit ook de samenwerking met de politie en het Openbaar Ministerie. Tegelijk ben ik burgermoeder. Dit betekent voor mij zorgzaam en benaderbaar zijn. Soms moet ik een streng besluit nemen, maar dan leg ik wel uit waarom. Aan mijn woorden of de klank van mijn stem kan je dan horen dat ik het geen makkelijk besluit vond en er goed over heb nagedacht. Ik ben niet hard of zacht. Beide kanten zijn nodig in dit ambt.”
Binnendijk: “Wat ik zijn algemeenheid zie, is dat er steeds meer wordt verwacht van burgemeesters in hun formele rol. Denk dan aan vraagstukken rondom ondermijning, integriteit, veiligheid en de openbare orde. Gemiddeld gezien is de gemeenteraad complexer met de versplinterde partijen. Dat doet wat met de bestuurbaarheid van een gemeente. Soms is het dan even schakelen naar de burgervaderrol. Dan kan je er voor je inwoners zijn bij feestelijke gebeurtenissen of wanneer er leed is.”
Wat wilt u de burgemeesters van de toekomst meegeven?
Binnendijk: “Het burgemeestersambt is zo veelzijdig, je hoeft niet alles al te kunnen. Ik ben ook geen schaap met 5 poten, ik heb er 3 of hoogstens 4. Als je gaat solliciteren, bedenk dan goed wat een gemeente nodig heeft en hoe jij dit kunt geven. Blijf daarin dicht bij jezelf. Je moet goed weten wat je zelf wil en wat je kan. Als burgemeester ben je heel zelfstandig en dat kan soms wat alleen voelen, maar je hebt heel veel goede mensen om je heen die eraan bijdragen dat jij de juiste beslissingen kan nemen. Vertrouw op je adviseurs.”
Schouten: “Het burgemeesterschap heeft een bepaalde mythe om zich heen. Veel mensen kunnen zich niet voorstellen dat zij zo’n rol zouden mogen of kunnen vervullen. Natuurlijk is het hard werken en moet je enige complexiteit kunnen doorgronden, maar als het past in je leven en jij past bij die gemeente, dan kan iedereen burgemeester worden. Daar hoef je geen supermens met supertalenten voor te zijn. Als laatste: pas goed op jezelf. Als puntje bij paaltje komt zorgt de burgemeester voor iedereen, maar zijn er maar weinig die ook nog voor de burgemeester kunnen zorgen. Eet gezond, vergeet niet te sporten en loop ook een keertje door het park om je hoofd leeg te maken. Wordt het echt spannend? Laat koffie en chocolade achterwege en kies voor water en brood.”
Benoeming burgemeesters
Het is de taak van de commissaris van de Koning om toe te zien op een juist verloop van de (her)benoemingsprocedure van burgemeesters. Het begint met het maken van een profielschets door de gemeenteraad. Dit profiel wordt in aanwezigheid van de commissaris vastgesteld tijdens een bijzondere vergadering van de gemeenteraad. Daarna selecteert de commissaris in overleg met een afvaardiging van de gemeenteraad kandidaten die het meest geschikt zijn voor het burgemeestersambt. Aan de hand van deze selectie is het aan de raad om tot een voordracht te komen. Vervolgens geeft de commissaris hierover advies aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.