6 vragen over PFAS
Noord-Hollanders hebben steeds meer vragen over PFAS. Hoe groot zijn de risico's ervan? Welke maatregelen worden genomen tegen PFAS? En wat is de rol van de provincie? Dit artikel geeft tekst en uitleg.
1. Wat zijn PFAS?
De letters PFAS staan voor per- en polyfluoralkylstoffen. Tot deze groep behoren zo'n 6.000 verschillende chemische stoffen, en daarvan zijn PFOS, PFOA en GenX de 3 bekendste. Dit drietal valt onder de Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS). PFAS komen van nature niet voor in het milieu, maar worden door mensen gemaakt. Ze hebben nuttige eigenschappen, want ze zijn water-, vet- en vuilafstotend, brandwerend en bijna onverwoestbaar.
Om die redenen zitten ze in verschillende producten: (regen)kleding, make-up, voedselverpakkingen (zoals pizzadozen), pannen met anti-aanbaklagen, blusschuim, skiwax en smeermiddelen (bijvoorbeeld voor je fietsketting).
2. Waar komen PFAS voor?
Over de hele wereld. Door verspreiding via lucht en water belandden PFAS in het milieu. Ze worden gevonden in bodem, bagger, grond- en oppervlaktewater. En ze zitten in ieder mens, maar ook in ijsberen op de Noordpool. Mensen krijgen PFAS vooral via voedsel en drinkwater binnen. Maar het kan ook door contact met materialen waarin PFAS zijn verwerkt of door zeeschuim of grond met PFAS in te slikken. Onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) wijst uit dat mensen in Nederland te veel PFAS binnenkrijgen via voedsel en drinkwater samen. De hoeveelheid is hoger dan de gezondheidskundige grenswaarde (een vastgestelde grens waarbij geen schadelijke effecten op de gezondheid worden verwacht).
Als mensen jarenlang meer PFAS binnenkrijgen dan deze grenswaarde, kan de werking van het immuunsysteem schade oplopen. Mensen kunnen dan gevoeliger worden voor infecties. Of iemand echt ziek wordt, hangt af van meerdere zaken, zoals leefstijl. Het onderzoek toont ook aan dat we in Nederland via eten meer dan 3 keer zoveel PFAS binnenkrijgen dan via drinkwater. Vis draagt daar het meest aan bij. Verder krijgen we PFAS binnen via koffie, thee, graan- en melkproducten, vlees, eieren, fruit en groenten. Inwoners met vragen over de gezondheidsimpact van PFAS kunnen terecht bij het RIVM en de GGD. Daar staat ook veel informatie over voedingsmiddelen en producten die PFAS bevatten.
3. Wat is de rol van de provincie op PFAS-gebied?
De provincie moet zorgen voor een veilige en gezonde leefomgeving voor inwoners. Noord-Holland pakt deze rol door PFAS-aanwezigheid te onderzoeken en monitoren, aan te dringen op een snel totaalverbod op PFAS in Europa en samen te werken met het RIVM en de GGD. De provincie gaat onder meer over de bodem- en (zwem)waterkwaliteit en verleent vergunningen voor milieubelastende activiteiten. Daarbij wordt, ook voor het gebruik van PFAS, getoetst aan de geldende wet- en regelgeving. In een brief aan Provinciale Staten staan de PFAS-onderzoeken die Noord-Holland doet en wil doen.
Van een studie naar ‘seaspray’ – een fenomeen waarbij de wind deeltjes waaraan PFAS zitten het land op blaast vanaf zee – tot een vervolgonderzoek naar de PFAS-concentratie in moestuinen in het duingebied. Verder doet de provincie bodem- en grondwateronderzoek op ‘aandachtslocaties’. Dit zijn bijvoorbeeld plekken waar vroeger oefeningen met PFAS-houdend blusschuim plaatsvonden, zoals een kazerne. De provincie doet deze onderzoeken om na te gaan of er maatregelen nodig zijn, zoals het saneren (afgraven) van de bodem.
4. Waarom zijn er zorgen over PFAS?
Door hun ongewenste eigenschappen. PFAS vormen een risico voor de gezondheid van mensen, dieren en planten. Ze verspreiden zich makkelijk, hopen zich op in de voedselketen en zijn bijna niet afbreekbaar. Het eerdergenoemde PFOA kan schadelijk zijn voor het immuunsysteem en op de voortplanting en ontwikkeling van het ongeboren kind. Het is mogelijk kankerverwekkend, en giftig voor de natuur. De stof kan vooral problemen opleveren voor dieren bovenaan de voedselketen, zoals vogels en zoogdieren. Hoe schadelijk PFAS precies zijn, ligt aan de soort en de mate van blootstelling.
De ene stof verspreidt zich bijvoorbeeld sneller of is schadelijker dan de andere. Cruciaal voor verbetering van de leefomgeving is dat de productie van PFAS volledig stopt. Ze zitten overal en zijn moeilijk te verwijderen. PFAS zijn zo sterk dat ze moeten worden verbrand bij een temperatuur van meer dan 1.000 graden. Op het voorstel voor een snel Europees totaalverbod van PFAS kwamen duizenden reacties binnen – het merendeel vanuit de industrie. Die wil PFAS behouden omdat ze nodig zijn voor toepassingen in de landbouw, zorg en energietransitie.
5. Welke maatregelen zijn er om het gebruik van PFAS te verminderen?
Op sommige PFAS is al jaren een verbod. Zo zijn PFOS sinds 2008 verboden in veel producten. PFOA en enkele stoffen die daarop lijken, zijn sinds 2020 verboden voor consumentenproducten zoals antiaanbakpannen. En in papieren en kartonnen voedselverpakkingen mag nog maar 1 soort PFAS worden gebruikt tot er een Europees verbod is op alle PFAS. Het voorstel voor dat gewenste verbod kwam overigens van Nederland, Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden. Doel: het PFAS-probleem bij de bron aanpakken, zodat er niet nog meer PFAS in het milieu komen. In het voorstel staat dat alle schadelijke PFAS-stoffen (ruim 10.000) verboden moeten worden. Ook de import van producten met PFAS wordt verboden. Alleen medicijnen en bestrijdingsmiddelen vallen niet onder het voorstel.
Daarvoor komen aparte regels. Op de website van het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) staat de actuele stand van zaken. Daarnaast zijn er allerlei regels voor bedrijven die met PFAS werken, PFAS maken, ze importeren of op de markt brengen. Deze regels staan in de Europese verordening REACH. Ook zijn er milieuregels voor bedrijven die met PFAS werken en regels voor bedrijven die grond en bagger verplaatsen, omdat PFAS zich daardoor verder kunnen verspreiden in het milieu. Bijvoorbeeld bij de bouw van woningen en wegen. Goed om te weten: het RIVM doet doorlopend onderzoek naar PFAS en hoe de blootstelling aan deze stoffen het beste kan worden verlaagd.
6. Wordt zwemwater in Noord-Holland gecontroleerd op PFAS?
Ja. Hoewel het nog niet wettelijk verplicht is om PFAS te meten bij aangewezen zwemlocaties, is de provincie Noord-Holland hier in april 2024 mee begonnen. Landelijk zijn er namelijk zorgen over te hoge PFAS-concentraties bij aangewezen zwemlocaties en de gezondheidsrisico’s voor zwemmers. Daarom heeft het RIVM een zogeheten advieswaarde opgesteld voor PFAS in zwemwater.
Hiermee wordt bepaald wanneer het veilig is om in zwemwater met PFAS te zwemmen. Noord-Holland en de 3 waterschappen in de provincie meten in april en juli PFAS-concentraties bij de aangewezen zwemlocaties in binnenwateren. Als de meetresultaten daartoe aanleiding geven kan de provincie op basis van de Omgevingswet een negatief zwemadvies of zwemverbod afgeven. Tip: kies sowieso altijd voor officieel zwemwater en check voordat je gaat zwemmen www.zwemwater.nl of er waarschuwingen zijn voor jouw zwemplek.