
Licht uit, ook geen spot aan
De provincie Noord-Holland sponsort al een aantal jaar de Week van het Donker om mensen bewust te maken van de negatieve gevolgen van lichtvervuiling. Maar wat kan een lampje meer of minder dan kwaad? Dat belichten we in dit fotoverhaal.
Nederland in de spotlight
Nederland is een van de meest verlichte landen in de wereld. Op deze ruimtefoto zie je hoeveel kunstlicht we ’s nachts (vaak onnodig) uitstralen ten opzichte van de rest van Europa. Dit noemen we ook wel lichtvervuiling. Die overdaad aan kunstlicht heeft directe gevolgen voor mens, dier en natuur.
Grootste lichtvervuilers
Lichtvervuiling komt op veel plekken voor. Denk aan verlichting van kassen, industrieterreinen, sportvelden, wegen, parkeerterreinen, monumenten en reclameborden. Zo straalt een skybeamer – een zeer sterke schijnwerper die in de lucht projecteert – evenveel licht uit als een dorp van 12.000 inwoners. En het licht afkomstig van kassen is zelfs op foto’s vanuit de ruimte te zien.
Foto: Intratuin Heerhugowaard
Gezondheid
Lichtvervuiling heeft een verstorend effect op ons lichaam. Sinds de introductie van de elektrische lamp slapen we bijvoorbeeld 1,5 uur korter. En 3% van de Nederlanders slaapt minder goed door te veel licht (van bijvoorbeeld kassen of sportvelden naast hun huis). In verschillende onderzoeken is ook een relatie gelegd met borstkanker. Daarbij speelt het hormoon melatonine een belangrijke rol. Dit hormoon – wat je lichaam in het donker aanmaakt – versterkt je weerstand. Omring je jezelf ’s nachts met te veel licht, dan maak je minder melatonine aan en neemt je afweersysteem af. Hierdoor krijgen schadelijke processen, zoals kanker, meer kans zich te ontwikkelen.
Foto: Verlichting in Westerhout, Alkmaar
Dieren
Dieren kijken naar het licht buiten om de tijd of hun locatie te bepalen. Een overdaad aan kunstlicht verstoort niet alleen hun biologische klok, maar zorgt er ook voor dat ze uit koers of in de war raken. Dit geldt voor bijvoorbeeld trekvogels, motten, nachtvlinders en padden. Van de 50 miljoen trekvolgels die over de Noordzee reizen, hebben er 6 miljoen last van het licht van boorplatforms, blijkt uit onderzoek. Vrouwelijke nachtvlinders maken bovendien minder goede lokstoffen aan, waardoor mannetjes ze minder goed kunnen vinden. Ook paren ze minder vaak als het licht is. Een daling in de populatie vlinders en motten heeft weer nadelige gevolgen, omdat ze een belangrijke rol spelen in de voedselketen. Ze bestuiven bloemen en zijn weer voedsel voor vogels en vleermuizen. Vleermuizen verliezen daarnaast leefgebied, omdat ze lichtschuw zijn. Uit experimenten met dieren is zelfs gebleken dat licht effect heeft op hoeveel eieren kippen leggen, de kleur van de vacht van een hamster en wanneer een kangoeroemoeder bevalt van haar jongen.
Natuur
Licht heeft invloed op de groei van planten. Sommige planten kunnen helemaal niet groeien wanneer ze continu in het licht staan, anderen ontwikkelen een afwijking. Denk bijvoorbeeld aan hopplanten langs verlichte wegen die minder hop produceren, bomen naast een lantaarnpaal die ook in de winter nog bladeren hebben of de vorming van algen in grotten met verlichting. Ook als we naar de hemel kijken, zien we het effect van lichtvervuiling op de natuur. In een verlichte stad zien we maximaal 300 sterren aan de hemel, terwijl dit er in een donkere omgeving wel zo’n 2.500 tot 3.000 kunnen zijn.
Foto: Sterrenhemel in het Robbenoordbos, een van de donkerste plekken in Noord-Holland.
Economie
Maar liefst 72% van de bedrijven in Nederland heeft onnodig verlichting branden, blijkt uit onderzoek van de Natuur en Milieufederaties in 2020. Daarmee verspillen zij jaarlijks zo’n 536 miljoen kWh, wat gelijkstaat aan het stroomverbruik van 150.000 huishoudens. In Noord-Holland brandde bij 88% van de bedrijven het licht, het hoogste van alle provincies. De oplossing? Sensoren aanbrengen die de lichten ’s nachts automatisch doven en pas aanzetten bij beweging. Naast bedrijventerreinen, is de glastuinbouw een grote bron van lichtvervuiling. Daar kan de lichtuitstraling worden beperkt door schermen aan de zij- en bovenkant.
Foto: Datacenter Microsoft op industrieterrein Agriport in Lambertschaag
Veiligheid
Verlichting vergroot het gevoel van veiligheid. Dit effect werkt al bij een laag lichtniveau. Wie ’s nachts het licht laat branden, doet dat vaak om inbrekers weg te houden. Gek genoeg werkt dit juist averechts, want inbrekers hebben licht nodig om in te breken. Een beter alternatief is een bewegingssensor die het licht laat aanspringen. Dán valt het pas op wanneer iemand ergens ongewenst rondsnuffelt.
Foto: fietstunnel in Alkmaar.
Verkeer
Veel wegen in Nederland zijn verlicht vanwege de verkeersveiligheid. Maar te fel licht zorgt juist voor gevaarlijke situaties. Dit verblindt de weggebruiker namelijk voor een korte tijd, omdat de ogen zich moeten aanpassen aan het lichtverschil. Om die reden zijn afleidende verlichte reclameborden langs snelwegen ook een slecht idee. Gelijkmatige, niet te felle verlichting is veel veiliger.
Foto: Verkeerslichten bij verkeersplein N508/N242, Alkmaar en Heerhugowaard.
Wat kan je zelf doen?
Een gezellig lampje in de tuin dat de hele nacht blijft branden? Dat kan toch weinig kwaad? Toch adviseren de Natuur en Milieufederaties ook kleine buitenverlichting alleen te laten banden als het echt nodig is. Sowieso is het beter alleen lampen te gebruiken die naar beneden schijnen en niet alle kanten op. Nog meer tips: doe de gordijnen dicht als het donker wordt en zet de lampen uit als je een kamer verlaat.
Foto: tuinverlichting in Alkmaar.
De Week van het Donker start vrijdagavond 25 oktober 2024 met een donkertebeleving in het planetarium van ARTIS. Tijdens de Nacht van de Nacht op 26 oktober zijn er talloze activiteiten door de hele provincie. De rest van de week organiseert Natuur en Milieufederatie Noord-Holland op diverse locaties in de provincie donkerte-activiteiten. Laat je bijvoorbeeld verrassen door de sterrenhemel zonder lichtvervuiling in een opblaasbaar planetarium of verbreed je kennis tijdens een astronomieshow.
