Stikstof in 6 vragen
Het is misschien wel hét gespreksonderwerp van nu: stikstof. Elke dag lezen en horen we verhalen over bezorgde natuurorganisaties, boze boeren en stilgelegde bouwprojecten. Kortom: het onderwerp doet veel stof opwaaien. Maar wat is stikstof precies? En waarom is het zo schadelijk? &Holland gaat in 6 vragen terug naar de basis.
1. Eerst een stukje natuurkunde: wat is stikstof eigenlijk?
Stikstof is een kleur- en reukloos gas dat overal om ons heen is. Maar liefst 78% van alle lucht bestaat uit stikstof. Het gas is van zichzelf gelukkig niet schadelijk voor mens en milieu. Sterker nog, we hebben stikstof zelfs nodig om te kunnen leven.
Hoe kan stikstof dan toch zo’n probleem zijn? Dat komt vooral door verbindingen van stikstof in de lucht die wél schadelijk kunnen zijn. Het gaat dan om stikstofoxiden en ammoniak. Stikstofoxiden (NOx) is een verbinding van stikstof en zuurstof. Dit komt vooral in de lucht terecht door uitlaatgassen van het verkeer en de uitstoot van industrie.
Ammoniak (NH3) is een verbinding van stikstof en waterstof en komt met name van dieren in de veeteelt. Boeren gebruiken mest van dieren en kunstmest om hun land te bemesten. Een deel van die mest verdampt als ammoniak en komt op die manier in de lucht. Een klein deel van ammoniak komt bij de industrie, bouw en het verkeer vandaan.
De stikstofoxiden en ammoniak in de lucht komen uiteindelijk weer op de grond en in het oppervlaktewater terecht. Dit heet stikstofdepositie of stikstofneerslag. De stoffen kunnen met als het regent op de bodem neerkomen, maar planten of de bodem kunnen ook direct stikstof uit de lucht opnemen.
2. Waarom is stikstof zo slecht voor de natuur?
Door het neerslaan van stikstofoxiden en ammoniak wordt de bodem rijk aan voedingsstoffen. Dat klinkt positief, maar voor de natuur is dat vaak niet gunstig. Er komen dan meer stikstofoxiden en ammoniak op de grond terecht dan planten kunnen opnemen. Dat noemen we ‘vermesting’. Door vermesting groeien een aantal plantensoorten extra snel, terwijl soorten die het goed doen bij minder stikstof juist verdwijnen.
Zeldzame planten als orchideeën doen het bijvoorbeeld goed op voedselarme grond. Bij te veel stikstofneerslag worden deze planten steeds meer verdrongen door snelgroeiende soorten als brandnetels, grassen en braamstruiken. Dieren die leven van zeldzame planten kunnen daardoor ook moeilijker overleven, zoals rupsen die uitgroeien tot vlinders.
Dit betekent weer minder voedsel voor vogels. Het gevolg: de ecosystemen veranderen en het aantal verschillende soorten planten en dieren in onze natuur – de biodiversiteit – neemt af.
Daarnaast verzuurt de bodem door het neerslaan van ammoniak. Hierdoor lossen belangrijke stoffen als calcium op uit de grond. Een tekort aan calcium leidt onder meer tot dunnere eierschalen van vogels. Eieren worden daardoor onvoldoende beschermd tegen de kou of niet uitgebroed. Ook krijgen vogels door een gebrek aan calcium broze botten en lopen ze grotere kans op gebroken pootjes.
3. Waar in Noord-Holland is stikstof een probleem?
Het neerslaan van stikstof door landbouw, verkeer en industrie zorgt onder meer voor schade aan natuur in de Natura 2000-gebieden. Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. De Europese lidstaten werken samen in het beschermen van plant- en diersoorten en het in stand houden van hun leefgebieden. Op deze manier proberen ze de verscheidenheid aan soorten, de biodiversiteit, te behouden. Ook Nederland is als EU-lid verplicht om de natuur in onze Natura 2000-gebieden te beschermen.
In Noord-Holland liggen 19 Natura 2000-gebieden. In 12 daarvan is de neerslag van stikstof te hoog. In deze gebieden komt natuur voor met een zogeheten ‘Kritische Depositiewaarde’ (KDW). De KDW is de grens waarboven het risico bestaat dat die natuur ernstig wordt aangetast door stikstofneerslag. Vooral de duinen langs de kust en veenweidegebieden landinwaarts lijden veel onder de neerslag van stikstof. Bijzondere planten en dieren dreigen daar te verdwijnen door het vergrassen van duinen, het snel oprukken van bramen en brandnetels of het dichtgroeien van veenmosrietlanden met struiken en bomen.
4. Maar wat zorgt dan voor de uitstoot van stikstof?
Noord-Holland heeft zware industrie, de grootste luchthaven van Nederland, de haven van Amsterdam én veel autoverkeer. Zij zijn grotendeels verantwoordelijk voor de uitstoot en neerslag van stikstofoxiden. In heel Nederland is Tata Steel koploper, gevolgd door luchthaven Schiphol. Deze uitstoot slaat over een heel groot gebied neer, omdat de stikstof hoog de lucht in gaat. Het aandeel van stikstofneerslag afkomstig van de industrie is laag met 2%. Deze bedrijven veroorzaken niet de meeste schade aan de natuur. Daarin spelen dus meer factoren een rol, zoals de afstand tot kwetsbare natuurgebieden, het soort stikstofverbinding (stikstofoxide of ammoniak) en de manier waarop die wordt uitgestoten.
Veehouderijen hebben een groot aandeel in de neerslag van ammoniak. Zo zijn 90 van de 100 grootste ammoniakuitstoters volgens het RIVM veehouderijen. Noord-Holland heeft ook te maken met ‘ammoniak van zee’, inmiddels omgedoopt tot ‘meetcorrectie’. Het is niet bekend waar dit vandaan komt. En een deel van de stikstofneerslag in Noord-Holland is overgewaaid uit het buitenland.
5. Hoe pakt de provincie het stikstofprobleem aan?
De Noord-Hollandse stikstofaanpak heeft 3 pijlers: de natuur sterker maken, de stikstofuitstoot en -neerslag verminderen en de economische en maatschappelijke ontwikkelingen vooruit helpen.
Om de stikstofuitstoot en -neerslag aan te pakken is Noord-Holland opgedeeld in 24 deelgebieden. Ieder gebied is namelijk anders. Ter vergelijking: het percentage uitstoot van de landbouw in de duinen van Den Helder en Callantsoog is ‘slechts’ 18%. Bij de Oostelijke Vechtplassen is dat percentage 40%). Ieder gebied vraagt dus een andere aanpak en heeft daarom een eigen projectleider of gebiedsregisseur. Zij werken samen met onder meer gemeenten, boeren, natuurbeheerders en bedrijven. Welke maatregelen zijn er per gebied nodig om de stikstofneerslag te verlagen? En hoe kunnen ze samen de natuur versterken?
De provincie kijkt niet alleen naar lokale, maar ook naar provinciebrede oplossingen. Zo worden gesprekken gevoerd met onder meer havenbedrijven, industrie, natuur- en landbouworganisaties. Elke sector moet evenredig bijdragen aan de stikstofafname.
Andere maatregelen zijn het ondersteunen van boeren die willen innoveren of omschakelen naar kringloop- en natuurinclusieve landbouw met subsidieregelingen. En er wordt scherper gecontroleerd op uitstoot. Zo is in juli 2022 de natuurvergunning aan Tata Steel aangescherpt. Dat betekent dat het bedrijf minder ruimte heeft om stikstof uit te stoten.
Provincies moeten van het Rijk op 1 juli 2023 een plan af hebben waarin staat hoe zij de stikstofneerslag gaan verlagen.
6. Wat merken Noord-Hollanders nog meer van stikstof?
De stikstofaanpak heeft niet alleen gevolgen voor de natuur. Zo is de woningnood in Noord-Holland enorm hoog, maar door het bouwen van woningen komt ook een klein beetje stikstof vrij. En nieuwe woonwijken betekent ook nieuwe inwoners, meer verkeer en dus een beetje meer stikstofuitstoot. De provincie wil tot 2030 184.000 woningen bouwen, maar heeft daarvoor wel stikstofruimte nodig. Daarom heeft het Rijk in juli 2021 een bouwvrijstelling ingesteld. Dit betekent dat bij de bouw van woningen tijdelijk geen rekening gehouden hoeft te worden met stikstofuitstoot.
Ook landbouw, verkeer, het verduurzamen van bijvoorbeeld industrie en het versterken van het elektriciteitsnetwerk vragen stikstofruimte. Daar moeten maatregelen die de uitstoot van stikstof verminderen tegenover staan.
Bijvoorbeeld door het verlagen van de maximumsnelheid op wegen of het inzetten van walstroom voor schepen in de havens. Dan maakt een schip gebruik van een aansluiting op het elektriciteitsnet van de wal. Walstroom zorgt voor minder uitstoot van stikstofoxide dan het laten draaien van dieselmotoren.
In elke sector moet de stikstofuitstoot teruggebracht worden. Vooral in de agrarische sector is het terugbrengen van de stikstofuitstoot en -neerslag een grote opgave. Boeren moeten de komende jaren nog meer verduurzamen, innoveren en investeren in onder meer milieu, waterkwaliteit en biodiversiteit.
GO!-NH
GO!-NH heeft 3 trajecten samengesteld, zodat ondernemers de beste ondersteuning krijgen bij de fase en omvang van hun bedrijf:
- Het Accelerator-traject voor MKB’ers en start-ups met een innovatie in de beginfase
- Het Growth-traject MKB’ers en startups in de volgende groeifase
- Het Scale-programma voor MKB’ers en scale-ups in de opschaalfase
In februari begonnen 25 ondernemers aan een GO!-NH Accelerator en een GO!-NH Growth traject. Ze werken aan het versneld op de markt brengen of verder laten groeien van hun duurzame innovatie of onderneming. De provincie wil hiermee het innovatieve klimaat in Noord-Holland versterken en kansrijke duurzame initiatieven versnellen, zodat er meer impact wordt gemaakt op de maatschappij.
14.000 paar schoenen verwerkt in een veld
In opdracht van Adidas maakten FastFeetGrinded en Unimat vorig jaar met gerecycled materiaal een voetbalveld voor de Franse stervoetballer Paul Pogba. 14.000 paar Adidas sportschoenen kregen zo een tweede leven. Bekijk hiernaast een korte video over het project in Parijs.