Michelinster voor mega-monument
Op 26 juli 2021 besloot het Werelderfgoedcomité om de Hollandse Waterlinies de werelderfgoedstatus te verlenen. Wat is het verhaal achter de Hollandse Waterlinies? En wat houdt het precies in wanneer iets werelderfgoed is?
De Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie vormen samen de Hollandse Waterlinies, een mega-monument van opgeteld 220 kilometer lang. De Stelling ligt in een cirkel van 15 tot 20 kilometer rond Amsterdam en werd aangelegd als laatste verdedigingslinie om de hoofdstad te beschermen. Na het einde van de Frans-Duitse Oorlog in 1871 werd tot vlak voor de Eerste Wereldoorlog aan de Stelling gewerkt. Wanneer de vijand zou komen, kon het lagergelegen land via een ingenieus stelsel van sluizen, kanalen en dijken onder water gezet worden. Het water zou zo hoog stijgen dat je er niet doorheen kon lopen en zo laag dat je er niet doorheen kon varen.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een soortgelijke verdedigingslinie. Hieraan begon men al rond 1815 te werken als reactie op de bezetting van Nederland door Napoleon. Deze waterlinie loopt behalve door Noord-Holland ook door de provincies Utrecht, Gelderland, Noord-Brabant en Zuid-Holland. De Stelling van Amsterdam is al 25 jaar UNESCO Werelderfgoed, maar sinds afgelopen zomer geldt deze status ook voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Samen vormen ze nu de Hollandse Waterlinies. Het gebied waarin ze liggen vertelt een uniek verhaal over hoe Nederland water tot zijn voordeel heeft gebruikt.
Afschrikkende werking?
Het idee om Nederland door de Hollandse Waterlinies te verdedigen bij een vijandelijke oostelijke aanval werd tot vlak voor het begin van de Tweede Wereldoorlog door het Ministerie van Oorlog gehandhaafd. Pas enkele maanden voor de uitbraak van deze oorlog begon men te twijfelen. Om de Duitse soldaten tegen te houden werd de focus verlegd naar een meer oostelijk gelegen waterlinie: de Grebbelinie. Omdat het land elk moment onder water gezet moest kunnen worden, was er een cirkel van 300 meter waarbinnen niet mocht worden gebouwd. Ook was er een cirkel van 600 meter waar alleen maar houten huizen met een stenen fundering gebouwd mochten worden.
Afschrikkende werking?
Tot slot was er een cirkel tot 900 meter waar je op eigen risico mocht bouwen. De afspraak was wel in alle gevallen dat wanneer het land onder water zou worden gezet de huizen werden afgebrand, of kapotgeschoten. Gelukkig voor de waaghalzen die er bouwden, is dat nooit gebeurd. De Hollandse Waterlinies zijn nooit gebruikt, maar dat betekent niet dat ze geen nuttige functie hadden. Historici discussiëren nog steeds over de vraag of de waterlinies een belangrijke reden waren waarom Duitsland ons niet aanviel in de Eerste Wereldoorlog.
Een Michelinster voor cultureel erfgoed
Tot zover even de bijzondere achtergrond van de Hollandse Waterlinies. Maar wat betekent het nou om op de lijst van UNESCO Werelderfgoed te komen? Rein Kruk werkt bij de provincie Noord-Holland en is projectleider van het nominatiedossier. Hij vertelt dat de werelderfgoedstatus vergelijkbaar is met een Michelinster. “De Hollandse Waterlinies komen in een indrukwekkend rijtje terecht waarin onder andere ook de Taj Mahal, de Piramiden van Gizeh en de Chinese Muur staan.
Een Michelinster voor cultureel erfgoed
Het Werelderfgoedcomité geeft hiermee aan dat dit cultureel erfgoed van grote waarde is dat je zou moeten behouden. Verder zitten er geen geld of subsidies aan vast. Het enige waar je wel vanuit kunt gaan is dat er meer toerisme zal komen. Daarnaast kunnen we natuurlijk trots zijn op het feit dat Nederland water niet alleen als vijand zag, maar al vroeg gebruikte als bondgenoot door gebruik te maken van een zeer ingenieus watermanagementsysteem.”
Werelderfgoed, en nu?
Marjolein Groen is de programmanager van De Stelling van Amsterdam. Net als Rein Kruk is ze erg blij dat Nieuwe Hollandse Waterlinie nu ook tot het werelderfgoed behoort. Doordat de Nieuwe Hollandse Waterlinie deze status heeft gekregen moet er nu een hoop in gang gezet worden, vertelt Groen. “Samen met de andere drie provincies zijn we nu verantwoordelijk voor behoud en bescherming van het nieuwe werelderfgoed en het uitdragen van de waarde ervan.
Werelderfgoed, en nu?
Er is net iemand aangesteld als programmamanager van het werelderfgoed Hollandse Waterlinies om dit in goede banen te leiden. Er moeten veel zaken in gang worden gezet zoals het maken van een nieuwe website en een apart logo, nieuw foldermateriaal en nieuwe bebording. Daarnaast zullen we onder meer op social media actief zijn om het verhaal van de Hollandse Waterlinies te vertellen.”
Beleef de Hollandse Waterlinies zelf
Binnen het werelderfgoed Hollandse Waterlinies is er een hoop te doen voor bezoekers. Sylvia Beliën, projectleider communicatie rondom de Stelling van Amsterdam, vertelt enthousiast wat er allemaal te beleven is: “Je kunt onder andere een bezoek brengen aan Pampus. Dat is een van de bezoekerscentra van dit werelderfgoed. Beleef een historische dag op Avontuurlijk Forteiland in IJmuiden of wandel of fiets langs onderdelen van de Hollandse Waterlinies via het LAW Waterliniepad en de LF-waterlinieroute en bewonder het prachtige landschap. Vanaf half oktober kun je in Muiden de belevingsroute Oostelijke Vestingwallen lopen waarbij je de natuur en historie van Muiden onder andere via een app met Augmented Reality (aangevulde realiteit, red.) beleeft.”
Genoeg te doen dus! Op de sites stellingvanamsterdam.nl en nieuwehollandsewaterlinie.nl staan alle activiteiten rondom de Hollandse Waterlinies.
De Hollandse Waterlinies in cijfers
Stelling van Amsterdam 135 km + Nieuwe Hollandse Waterlinie 85 km = samen 220 kilometer lang
96 forten met verboden kringen, inclusief 2 kastelen en 6 vestingen
Groen lint langs de Randstad en Amsterdam van 1 tot 5 km breed
Ruim 1.000 betonnen werken; bunkers, kazematten en groepsschuilplaatsen
9 inundatiekommen
Ingenieus watermanagementsysteem met ruim 100 militaire sluizen, dijken en kanalen