75 jaar vrijheid in Noord-Holland
In mei is het 75 jaar geleden dat Nederland werd bevrijd. Na de hongerwinter, begon de bevrijding van onze provincie op 17 april 1945 op Urk, dat toen nog bij Noord-Holland hoorde, en eindigde op 20 mei op Texel. Er was uitzinnige vreugde, maar ook intens verdriet door een aantal tragische gebeurtenissen.
Urk
De gemeente Urk ligt nu in de provincie Flevoland, maar hoorde tot 1950 bij de provincie Noord-Holland. Urk was de eerste Noord-Hollandse gemeente die werd bevrijd. Op 14 april 1945 bereidden de Duitsers hun vertrek uit Urk voor. Ze verbraken telefoonverbindingen met het vaste land en lieten de dag erna 2 schepen zinken. Dat blokkeerde de sluis op Urk. In de ochtend van 16 april verlieten de Duitsers Urk per boot. 17 april 1945 is de officiële bevrijdingsdatum van Urk. Op die datum waren de bezetters vertrokken, maar er waren nog geen bevrijders. Op 20 april kwamen de eerste Canadese bevrijders. Zij werden met veel vreugde door de Urkers onthaald. Met vlaggen en oranjedoeken toonden de Urkers hun waardering en blijdschap. Hilda Pruiksma-Pasterkamp vertelt hierover in een filmpje.
Schietincident De vreugde in Urk werd op 18 april 1945 verstoord. Een schaduwkant van de bevrijding was dat meisjes die tijdens de oorlog verkering hadden met een Duitser publiekelijk kaal werden geschoren en vernederd. Tijdens het scheren ontstond een opstootje. Een politieman schoot in de lucht om tot kalmte te manen, maar precies op dat moment sloeg iemand op zijn arm. De kogel doodde 2 jonge mannen. Deze gebeurtenis overstemde het gelukzalige gevoel dat in de gemeente leefde. (Bronnen: www.urkinoorlogstijd.nl, Boek 'Twee glazen champagne en drie gebakken boterhammen' (1994))
Amsterdam
Op een dag die zich moest kenmerken door vreugde, vond in Amsterdam een tragedie plaats. Het is 7 mei 1945. Duizenden mensen gaan naar de Dam om de bevrijding te vieren. Bij de overgave van de Duitsers op 5 mei, is er afgesproken dat alleen de Canadezen de Duitsers zouden mogen ontwapenen. De Binnenlandse Strijdkrachten (BS) mochten daarom niet met wapens over straat. Rond 15.00 slaat de feeststemming in de stad om. Vanuit De Groote Club op de Dam wordt plots door Duitsers het vuur geopend. Hoe de schietpartij is ontstaan, is niet volledig duidelijk. Mogelijk waren de schoten van de Duitsers een reactie op de BS die tegen de afspraak in Duitse soldaten probeerden te ontwapenen. Er werd, zo luidt deze verklaring, gesommeerd om hun wapens over te dragen, waarop een van hen weigerde. Hij werd doodgeschoten, waarna de Duitsers vanuit De Groote Club begonnen te schieten in de richting van de BS'ers die dat deden. Bekijk hier een reconstructie van Frederik Ruys uit 2014 over waar de schoten vandaan kwamen. Tijdens de schietpartij proberen mensen te vluchten en te schuilen. Het geheel duurt maar liefst anderhalf uur. Er wordt zowel door de Duitsers als de BS geschoten. In 2003 is er een onderzoek gestart naar de slachtoffers van het schietincident op de Dam. Naar schatting zijn er 32 slachtoffers gevallen. Doordat veel journalisten en fotografen op de dam waren op 7 mei, is het incident op video vastgelegd. Let op: de beelden kunnen schokkend zijn.
De dag erna Gelukkig is er ook beeld van de volgende dag, toen op 8 mei de Canadese bevrijders de stad binnenkwamen. Er is een bevrijdingsbijeenkomst op het Leidseplein en in de Nieuwe Kerk wordt een dankdienst gehouden. Niets op deze beelden herinnert aan het drama dat zich de dag ervoor had afgespeeld. (Bronnen: Delpher.nl, Stichting Memorial voor Damslachtoffers 7 mei 1945, Het Parool, Instituut voor Beeld en Geluid, Verzetsmuseum Amsterdam)
Haarlem
In de nacht van 4 op 5 mei werden er aanplakbiljetten van verzetsgroepen en illegale bladen door heel Haarlem opgehangen. Daarop werd de capitulatie van de Duitsers aangekondigd. Niet lang daarna was overal de nationale driekleur in de straten te zien. Onderduikers konden de straat op, waar muziek, gedans en gelach hun wachten. Op dinsdag 8 mei kwam het Canadese bevrijdingsleger met tanks en auto's de stad inrijden.
Het onthaal was groots. Jongens en meisjes mochten op de gevechtsvoertuigen meerijden. Chocolade en sigaretten werden gul uitgedeeld en vonden gretig aftrek. De behoefte aan feestvieren was zo groot dat de feestelijkheden per wijk georganiseerd moesten worden.
NSB‘ers gevangen NSB’ers werden gearresteerd door de Binnenlandse Strijdkrachten en in het huis van bewaring, schoolgebouwen en zelfs in het gebouw van de gemeentereiniging opgesloten. NSB-leider Mussert werd 13 dagen voor de bevrijding nog bij de Maria Stichting in Haarlem behandeld vanwege een verkeersongeluk, waarbij hij een hersenschudding en een gebroken rib had opgelopen. Ondanks de verachting die het personeel voor de NSB en de Duitsers had, werd hij goed behandeld. Op 5 mei mocht Mussert het ziekenhuis uit. Op 7 mei werd hij opgepakt. (bron: Oneindig Noord-Holland)
Alkmaar
Op 5 maart 1942 vond de ingrijpendste gebeurtenis in Alkmaar in de Tweede Wereldoorlog plaats. Toen werden alle 213 Joden weggevoerd uit de stad. 142 Alkmaarders stierven in Auschwitz en Sobibor. Ruim 3 jaar later wordt Alkmaar bevrijd. Op 7 mei wordt in de verzetskrant 'De Vrije Alkmaarder' in hoofdletters gedrukt. BURGERS VAN ALKMAAR ! MORGEN VANAF 7 UUR KUNNEN DE CANADEZEN KOMEN ! Vlaggen, sigaren, jenever Tal van voertuigen rijden 8 mei richting het centrum van Alkmaar. Er wapperen Nederlandse vlagen, er worden sigaren gerookt en jenever gedronken. Op het Waagplein spelen 4 muziekkorpsen vrolijke muziek voor de menigte. Burgemeester Van Kinschot wordt begroet met een “Lang zal hij leven”. Tegelijkertijd klinkt in het feestgedruis nederigheid: “Wij zullen moeten bewijzen de verkregen vrijheid waard te zijn”, aldus De Waarheid. “Laten wij daartoe alle medewerken! ! !”. Het regionaal archief van Alkmaar heeft uniek beeldmateriaal van deze bijzondere dag.
(Bronnen: De Vrije Alkmaarder, Noordhollands Dagblad, De Waarheid, NIOD, Regionaal Archief Alkmaar)
Texel
Texel is de laatste plek in Europa die bevrijd werd. Na een relatief vredig verlopen bezettingsperiode brak er in april 1945 op het Waddeneiland een bloedige opstand uit onder de daar gelegerde Georgische soldaten: de zogenoemde Russenoorlog. 800 Georgische soldaten waren via Frankrijk naar Texel gebracht. Zij waren krijgsgevangenen en zouden ingezet worden in Oost-Nederland om tegen de geallieerden te strijden. Omdat de Georgiërs bang waren door de Russen als verraders gezien te worden, kwamen ze tegen de Duitsers in opstand. In de nacht van 5 op 6 april breekt de opstand uit. Duitsers werden in hun slaap geruisloos gedood. In eerste instantie lijkt de opstand een succes en ook zo’n 200 Texelaars sluiten zich erbij aan. Maar de Duitsers vechten terug. Op 22 april moeten de Georgiërs zich uiteindelijk overgeven. Daarna kamden de Duitsers het hele eiland uit op zoek naar de Georgiërs. Enkele honderden van hen konden zich verbergen door de hulp van de Texelse bevolking. Het is het begin van een gewapende vrede. Om de zoveel tijd zijn er nog beschietingen. Ook na 5 mei, de dag dat Duitsland capituleert, zijn er nog vuurgevechten op Texel. Pas op 20 mei, met de komst van de Canadezen op het Waddeneiland, is de oorlog echt voorbij. De opstand van de Georgiërs heeft het leven gekost aan 120 Texelaars, minstens 565 Georgiërs en minstens 812 Duitsers. (Bronnen: www.derussenoorlog.nl, Nemo Kennislink) Op deze website kun je meer over deze geschiedenis lezen